با نزدیکی حزب عدالت و توسعه به حزب ملی گرای افراطی حرکت ملی که پشتیبان اصلی جریان مافیایی در ترکیه بوده ساختار مافیای به تدریج به بخشی ارگانیک از دولت تبدیل شد. از آنجایی که دولت عدالت و توسعه باعث تضعیف نظام حقوقی و انحلال ساختار‌های نهادی دولت شد، هیچ نظام جایگزین دولتی برای بررسی و جلوگیری از افزایش تأثیر مافیا در داخل دستگاه دولتی وجود ندارد.
“رایان جینگراس” استاد دانشکده تحصیلات تکمیلی نیروی دریایی در کالیفرنیا و مورخ دوره پایانی خلافت عثمانی و نویسنده کتاب “هروئین، جرایم سازمان یافته و ساخت ترکیه مدرن” در سال ۲۰۱۴ میلادی نوشته بود: “همانند نقش نفت در ساختن کشور‌هایی مانند عربستان سعودی، ایران یا جمهوری آذربایجان، نمی‌توان جمهوری مدرن ترکیه را بدون سنجش نیرو‌های محلی، ملی و فراملی مرتبط با جریان هروئین در آن کشور از طریق آسیای صغیر درک کرد”. این ادعا شاید در ظاهر مبالغه آمیز به نظر برسد، اما نگاهی به تاریخچه و کارکرد مافیا در تاریخ معاصر ترکیه و ارتباط آن با دولت، نهادهای امنیتی و پلیس آن کشور نشان می‌دهد استدلال او دور از واقعیت نبوده است.
اصل حاکم بر دنیای زیرزمینی تبهکاران در ترکیه söz senettir یا “کلام تو پیوند توست” بوده که مبتنی بر پیشبرد کار‌ها از طریق ارتباطات شخصی است. همه احزاب سیاسی اصلی ترکیه در دهه ۱۹۹۰، از جمله حزب “رفاه” سلف حزب “عدالت و توسعه” دست کم یک قاچاقچی شناخته شده هروئین را در میان نمایندگان خود در پارلمان داشته‌اند. تصویر چهره‌های مافیا به طور مرتب در روزنامه‌های ترکیه منتشر شده و تقریبا تمام باشگاه‌های فوتبال آن کشور یکی از اعضای مافیا را در هیئت مدیره شان داشته‌اند.
در تاریخ معاصر ترکیه، به ندرت ارتباط بین سیاست آن کشور و جرایم سازمان یافته به اندازه برهه زمانی فعلی آشکار بوده است. پدرخوانده‌های مافیایی گروه راستگرای افراطی “گرگ‌های خاکستری” به طور فزاینده‌ای در محافل دولتی ظاهر می‌شوند. علت آن چیست؟ حزب عدالت و توسعه چگونه با مافیا ارتباط برقرار کرد و ارتباط مافیا با دولت‌های پیشین ترکیه و سایر احزاب آن کشور چگونه بوده است؟ رویکرد و سیاستگذاری‌های حزب عدالت و توسعه چگونه افزایش فساد در آن کشور را تشدید کرده است؟ در این گزارش درصدد پاسخگویی به این پرسش‌ها خواهیم بود.
تاریخچه مافیا در ترکیه
مانند بسیاری از همسایگان خود، ترکیه دارای باند‌های تبهکار سازمان یافته یا به عبارت دیگر مافیا است. این شبکه‌های تبهکار که معمولاً بر اساس وابستگی‌های قبیله‌ای یا منطقه‌ای تشکیل شده‌اند، عمیقاً در حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن کشور ریشه دارند. تاریخچه جرایم سازمان یافته در ترکیه به دوره عثمانی بازمی‌گردد زمانی که شروری به نام “کابادایی” گهگاه به دستور نخبگان سیاسی دست به ارتکاب جرایم می‌زد. مشابه آن لوطی‌ها در ایران بودند. پس از آن، از پدرخوانده‌های مافیا با عنوان “بابا” و “رئیس” یاد می‌شد.
قاچاق مواد مخدر از دیرباز در اختیار این شبکه‌های تبهکار بوده است. پیش از دهه ۱۹۴۰ فعالیت آنان حول محور تریاک بود، اما پس از جنگ جهانی دوم، علیرغم آن که تولید تریاک در مناطق روستایی مهم باقی ماند، اما قاچاق هروئین جایی بود که پول کلان تری از آن مافیا می‌ساخت. در دهه ۱۹۵۰، هروئین ترکیه از طریق ارمنستان، یونان به بندر مارسی در فرانسه و سپس به ایالات متحده آمریکا قاچاق می‌شد. این سرآغاز صعود مافیای امروزی ترکیه بود که از آشفتگی سیاسی دهه ۱۹۷۰ ترکیه به نفع خود استفاده کرد و فعالیت‌های خود را در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به اوج رساند.
افزایش روابط با سازمان‌های تبهکار فراملی و ارتباطات مافیا با سیاستمداران
رهبران مافیا در سراسر جهان اغلب روابط نزدیکی با سیاستمداران دارند و ترکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست. احزاب سیاسی راست افراطی در ترکیه، به ویژه حزب حرکت ملی (م ه پ) (MHP) به ایجاد چنین ارتباطاتی معروف هستند. در یک دهه گذشته حزب حرکت ملی شریک کوچک‌تر در دولت ائتلافی حاکم بر ترکیه به رهبری حزب عدالت و توسعه بوده است. “دِولِت باهچلی” رهبر حزب حرکت ملی در سال ۲۰۱۸ میلادی با “علاءالدین چاکیجی”، رئیس بدنام مافیا که در حین گذراندن دوران محکومیت خود در بیمارستان بستری بود ملاقات کرد. باهچلی تصویری از دیدار خود با چاکیجی را در حساب رسمی حزب حرکت ملی در توئیتر به اشتراک گذاشت. او گفته بود: “زمانی که اعضای پ ک ک در خیابان‌ها حضور دارند حضور یک ملی گرا در زندان بی معناست”. پس از آن دیدار “چاکیجی” و “کورشات ییلماز” یکی دیگر از روسای مافیا از زندان آزاد شدند و برای قدردانی از نقشی که باهچلی در آزادی زودهنگام شان ایفا کرده بود پس از آزادی از زندان به دیدارش رفتند.
“کورشات ییلماز” در ژوئیه ۱۹۹۸ میلادی در بلغارستان بازداشت شد و سه بار (۱۹۹۴، فوریه ۱۹۹۷ و فوریه ۱۹۹۸) از زندان ترکیه فرار کرد. او به اتهام سازماندهی قتل “لطفی سویولجو” شهردار سابق کوش آداسی در سال ۱۹۹۵ به ۱۹ سال حبس محکوم شده بود. ییلماز پس از فرار به بلغارستان، در سال ۱۹۹۸ در وارنا بازداشت شد و متعاقباً در آوریل ۱۹۹۹ به ترکیه تحویل داده شد.
یکی دیگر از رؤسای مافیا به نام سدات شاهین نیز بار‌ها به دیدار باهچلی رفته است. دیدار شاهین با باهچلی در دفترش در سال ۲۰۲۳، توسط “سمیح یالچین” معاون حزب حرکت ملی اعلام شد. برادر شاهین در سال ۲۰۱۴ به دلیل اختلافات پیش آمده در ارتباط با قاچاق بین المللی کوکائین ترور شد، رویدادی که روزنامه‌های ترکیه آن را “اعدام کوکائین” عنوان کردند. شاهین رهبری گروه مافیایی “شاهینلر” را برعهده داشت. بر اساس اطلاعات سال ۲۰۲۱ پلیس، این سازمان پس از باند تحت رهبری علاءالدین چاکیجی و سارال با ۲۵۷ مرد مسلح، سومین سازمان بزرگ مافیایی در ترکیه بوده است. باند تحت رهبری “سدات پکر” با ۲۵۳ مرد مسلح در رده چهارم قرار داشته است.
چاکیجی؛ از کار برای سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه تا قتل همسر مقابل چشمان پسرش
چاکیجی ابتدا در دهه ۱۹۸۰ در سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه (MIT) برای عملیات مخفیانه در خارج از ترکیه استخدام شد. سرویس اطلاعاتی ترکیه چاکیجی را برای عملیات در یونان و لبنان و همچنین علیه ارتش مخفی ارمنی “برای آزادی ارمنستان” به خدمت گرفت. او از چنان درجه‌ای از اهمیت برخوردار شده بود که در سال ۱۹۹۱، “تورگوت اوزال” نخست وزیر وقت برای پایان دادن به نزاع بین چاکیچی و یک رقیب مداخله کرد. علاءالدین چاکیجی شخصیتی است که قبل از کودتای ۱۹۸۰ در جنبش ملی گرایان شرکت فعال داشت، پدر و بستگانش توسط چپ‌گرایان کشته شدند و پس از آن کودتا از زندان خارج شد و به عنوان یک رهبر مافیای افراطی ناسیونالیست به میدان آمد.
چاکیجی در فاصله سال‌های ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۸ مخفی شد، سپس بازداشت و به مدت دو سال زندانی شد. او بار دیگر بازداشت و به مدت ۱۶ سال زندانی شد. چاکیجی رقیب سرسخت “سِدات پکر” رئیس مافیا بود. پس از آزادی چاکیجی در سال ۲۰۲۰، پکر کشور را ترک کرد و ارتباطات چاکیجی را با اعضای سابق کابینه اردوغان مانند “مهمت آغاز” از سیاستمداران دانلود اپلیکیشن سیب بت اندروید راستگرای حزب “راه راست” را افشا کرد. پکر همچنین اتهاماتی را علیه پسر “ین علی ییلدیریم” نخست وزیر سابق ترکیه مطرح کرده بود. به گفته پکر، ییلدیریم در طرحی برای انتقال مقدار قابل توجهی کوکائین از ونزوئلا به ترکیه مشارکت داشته است. ییلدیریم، یکی از اعضای موسس حزب عدالت و توسعه، سمت‌های سیاسی برجسته‌ای از جمله نقش‌های مختلف وزیر، نخست‌وزیر و اخیراً رئیس مجلس بزرگ ملی از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ را بر عهده داشته است.
گزارش‌های مختلف حاکی از افزایش مشارکت گروه‌های تبهکار سازمان‌یافته ترکیه در قاچاق کوکائین در سرتاسر آمریکای لاتین است، مشابه فعالیت‌های سازمان‌های جنایی اروپایی و بالکان. نقش تبهکاران ترک در سایر محافل جنایی توسط یوروپل مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس گزارش یوروپل (آژانس اتحادیه اروپا برای همکاری در اجرای قانون) در سال ۲۰۲۴، با عنوان “رمزگشایی از خطرناک‌ترین شبکه‌های جرایم اتحادیه اروپا”، شخصیت‌های کلیدی ترکیه اغلب هسته اصلی شبکه‌های جنایی را در کنار جنایتکاران بلژیکی، هلندی و آلمانی تشکیل می‌دهند. این شبکه‌ها عمدتاً در قاچاق مواد مخدر (از جمله کوکائین و حشیش) و پولشویی دخیل هستند. در ژوئن ۲۰۲۴، در جریان یک عملیات، پلیس چندملیتی به رهبری گارد مدنی اسپانیا هشت تن کوکائین را در بلژیک، هلند و اسپانیا کشف و ضبط کرد. یوروپل گزارش داد که رهبران سازمان قاچاق مواد مخدر از ترکیه و دبی فعالیت می‌کردند.
همان طور که توسط نیرو‌های امنیتی مشخص شد، چاکیجی در سال ۱۹۹۵ در لیست ترور “حزب/جبهه آزادی‌بخش انقلابی خلق” یک سازمان مارکسیست-لنینیست بود. چاکیجی در سال ۱۹۹۲ با کمک یک پاسپورت جعلی به خارج از کشور گریخت. مشخص شد که او به بلژیک، ایالات متحده، ایتالیا، آفریقای جنوبی، فرانسه، برزیل، سنگاپور و ژاپن سفر کرده بود. او مسئول قتل ۴۱ نفر بوده است. بازداشت چاکیجی در آگوست ۱۹۹۸ توسط پلیس فرانسه با اطلاع پلیس ترکیه انجام شد. پس از اعترافات، ارتباط او را نه تنها با سرویس اطلاعاتی، بلکه با سیاستمداران سطح بالا و دولت عمیق ترکیه آشکار شد. نوار‌های ضبط شده منتشر شده پس از بازداشت چاکیجی در سال ۱۹۹۸ در فرانسه منجر به استعفای یکی از وزرای دولت از حزب راستگرای مام وطن شد که متهم به هشدار و اطلاع دادن به چاکیجی برای فرار شده بود. اتهام مشابهی نیز متوجه “مرال آکشنر” وزیر کشور از حزب راه راست و رهبر حزب راستگرای “خوب” بود که در سالیان اخیر از حزب حرکت ملی جدا شده و حزب خوب را تاسیس کرده بود.
هنگامی که چاکیجی پس از بازداشت در فرانسه در آگوست ۱۹۹۸ توسط بازرسان در نیس مورد بازجویی قرار گرفت، اعتراف کرده بود که به همراه “سلیم ایشیک” سلطان ترک مواد مخدر که به “سلیم روباه” نیز معروف بوده، در قاچاق مقادیر زیادی هروئین به اروپا دست داشته است. ایشیک در ژانویه ۲۰۱۰ در استانبول دستگیر شد و متهم به هدایت شبکه‌ای قاچاق هروئین و مواد مخدر غیرقانونی از ایران، پاکستان و افغانستان به اروپا، به ویژه هلند شده بود.
چاکیجی پس از ۱۶ ماه حبس در فرانسه، در تاریخ ۱۴ دسامبر ۱۹۹۹ به میل خود به ترکیه بازگردانده شد. او در استانبول زندانی شد اما به دنبال مشاجرات با زندانیان باند رقیب، به زندان فوق امنیتی کاندیرا در کوجالی منتقل شد. در ژوئن ۲۰۰۰ او به جرم اداره یک باند تبهکار به پنج سال محکوم شد. یکی از جرایمی که او به خاطر آن به سه سال و چهار ماه حبس محکوم شد تیراندازی به “هینجال اولوچ” روزنامه نگار معروف ترک بود، زیرا او ستونی در روزنامه درباره چاکیجی و “نوریه اوغور کیلیچ” همسرش نوشته بود که در شرف طلاق از یکدیگر بودند. چاکیجی در ۱۵ آوریل ۲۰۲۰، پس از تصویب قانونی در پارلمان ترکیه برای جلوگیری از انتشار کووید -۱۹ در زندان ها، آزاد شد.
هم چنین، چاکیجی همسر سابقش را در مقابل چشمان پسر ۱۳ ساله شان به قتل رسانده بود. او پس از آزادی از زندان با تهدید به مرگ “کمال قلیجداراوغلو” رهبر حزب اپوزیسیون کمالیست “جمهوری خلق” خطاب به او در توئیتر نوشته بود: “مراقب قدم هایت باش”. او در ادامه نوشته بود: “یک خبرچین نادان هستی که مانند سگ به خائنان خدمت می‌کنی”. چاکیجی هنگامی که هزاران دانشجو در ابتدای سال برای اعتراض به انتصاب یکی از معتمدان اردوغان به سمت ریاست دانشگاه مشهور بسفر به خیابان‌های استانبول آمدند، تظاهرکنندگان را “تروریست” نامید.
تغییر رویکرد اردوغان از دستور کار مذهبی به اتحاد با ملی گرایان افراطی ترک
اظهارات چاکیجی بیانگر یک تغییر قدرت اساسی در ترکیه بود. اردوغان سال‌ها برنامه‌های مذهبی را دنبال می‌کرد، اما پس از کودتای سال ۲۰۱۶ که اردوغان شخص “فتح الله گولن” واعظ مذهبی و متحد سابقش را عامل آن می‌دانست به ملی گرایان افراطی روی آورد. ملی گرایان افراطی در رویکرد اردوغان در قبال مسائلی، چون مناقشه گاز طبیعی با یونان، مبارزه با تروریسم و رویکرد آنکارا در قبال اقلیت‌ها تاثیرگذار هستند. “دِولت باهچلی” رهبر حزب حرکت ملی در سالیان اخیر به قدری قدرتمند شده که اردوغان مجبور شد درخواست او برای اعلام ممنوعیت حزب کُردی “دموکراتیک خلق ها” را بپذیرد. “جان دوندار” روزنامه‌نگار تُرک در این باره گفته بود”باهچلی قدرتمندترین مرد ترکیه (اردوغان) را به گروگان گرفته است. اردوغان طبل را به دوش می‌کشد، اما باهچلی ضرب را می‌زند”. این در حالیست که زمانی که اردوغان در سال ۲۰۰۳ به قدرت رسید، متعهد شده بود که دولت را از شبکه‌های افراطی در ارتش، پلیس و قوه قضاییه، به اصطلاح “دولت عمیق” جدا خواهد کرد. با این وجود، اکنون “دولت عمیق” در ترکیه قدرتمندتر از هر زمان دیگری است.
قدرت باهچلی و حزبش به اندازه‌ای تقویت شده‌اند که در سال ۲۰۲۱ میلادی “لونت گلتکین” روزنامه نگار کُردتبار مقابل دفتر خود در استانبول توسط ۲۵ مرد مورد ضرب و شتم قرار گرفت، زیرا او ایدئولوژی حزب حرکت ملی را بر روی آنتن تلویزیونی نوعی “بیماری” نامیده بود. منتقدان این وضعیت می‌گویند اوضاع امروز ترکیه شبیه به وضعیت دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی است زمانی که گروه‌های افراطی راست به ویژه گرگ‌های خاکستری مخالفان خود را شکار می‌کردند. در آن زمان هزاران چپگرا، کرد و علوی اغلب به دستور دولت به قتل رسیدند.
